PANDEMIA COVID-19 INTENSIFIKA KRIZI ESTRUTURAL IHA ORDEM SOSIAL

Husi rai ne’ebe ita hamrik ba, ne’ebe ita sama ba ne’e sei,

Hamosu ema foun ida.

(Fransisco Borja da Costa)

Governasaun husi Administrasaun dawalu-8, lidera husi Sr. Tuar Mata Ruak hakdasak, hamosu dezesperadu total no kompleta, ba esperansa povu Maubere. Krize estrutural ne’e dezafia ba Klasse Mahukun sira, realidade hatudu rezultadu ona katak, Pandemia global Surtu Covid-19, afeta makas ba Timor-Leste, hamosu tipu krize oi-oin, husi krize paniku, krize hamlaha, krize ekonomia, no nee afeta makas liu ba klasse kiik maubere ba oinsa atu sobrevive, iha Kapital Dili, to’o iha nivel suku.

Rezultadu investigasaun husi media TATOLI no media seluk, fo sai ona informasaun katak Filomena Fatima, tara-an iha area Tasi tolu, tamba hahan la iha. Faktus ne’e prova katak, “povu la mate tamba Covid-19 maibe, mate tamba hamlaha no depresaun hodi halo suisida ba nia-an rasik. Iha sorin seluk estudante sira hela iha “kos” susar atu hetan osan husi familia, tamba la iha asesibilidade publiku, ezizensia publiku kontinua komplexu no diversu.

Husi krize estrutural ne’e klasse okos maubere hasoru susar no terus, ho maioria ba sira ne’ebe depedensia ba negosiu ‘’fa’an sasan’’ hodi hetan netik osan rahun ruma sustenta moris iha capital-Dili. Maibe, kuitadu krize estrutural ne’e lori dezastre bo’ot ba sira nia rendimentu ekonomia rasik. Iha sorin seluk governu ajuda ona, fahe hahan hanesan; sexta bazika, fahe fós ba estudante sira hela iha Kos. Sim ida ne’e ita hotu la nega, maibe la’os medida prevensaun hodi rezolve problema nasional povu nian.

Situasaun ohin loron, baralla ho krize estrutural iha tendensia hamosu “stress nasional” liu-liu ba povu maubere ka ‘’klasse okos’’. Agora liga ba serka sanitaria, oinsa ho papel Centro Integrado Gestão de Crise responde ba situasaun krize estrutural ida ne’e ka lae? Susar bo’ot tamba ho razaun, jestaun krize la’os deit atu lori ema sira ne’ebe afetadu ’pozitivu covid-19, ba sulan iha karantina’, maibe tenki hare aspetu seluk ne’ebe kontribui hamosu problema hanesan; Povu krize hamlaha, krize ekonomia afeta makas ba klasse ki’ik, krize paniku, no seluk tan. Ho razaun komplexidade ida ne’e, at liu tan mak klasse mahukun uza deit aparatus estadu ne’ebe “repressivu” hodi hanehan, no hamtauk ba povu kbi’it laek sira.

Situasaun nasional dadaun, mosu krize estrutural ida ne’e fase ona klasse Mahukun sira nia matan, hodi loke matan bá, durante periodu governasaun hahu husi 2002–2021 laiha investimentu seriu ba setores produtivu; agricultura, saude, no edukasaun, liu-liu ba ekonomia baze povu nian. Ohin loron hafanun ona, klasse maubere, hodi loke matan, loke neon bá, hare mahukun sira nia estillu ukun, ne’e oprime povu husi sistema autoridade, hirarkia no poder. Ba ita hotu sei moris iha situasaun neon nakukun, neon-laek, inkonsiente. La konsiente katak povu moris iha mizeria, moris iha obskurantismu, to’o ohin loron, klase mahukun, no intetektual ignorante liberal, sira kontinua habeik povu no funan buras ba bei-beik, mai autor konsidera ida ne’e situasaun ida ne’e nudar forma husi violensia estrutural hodi oprime, no explora povu.

Dala ida tan, povu Maubere Hambrik organiza-an ba! koalia hasoru klase Mahukun sira ba, hakilar sira nunka foti desizaun politika tuir, povu nia nessidade, sira nunka komprende povu nian hakarak. Sira la rona povu nia lian, ida mak klasse Mahukun Hipokritu ne’ebe hanesan pilatus. Mahukun sira rasik mak saran nia povu ba mate iha situasaun ida ne’e.

Esperansa nafatin no maubere tenki moris hias, iha loron ruma ne’ebe ema hotu la espera.

Aban loron nain Jesus kristu moris hias, Domingo de Ressurição, mai ita hotu hamutuk, korajen nafatin luta ba idea emansipatoriu kamarada-sira.

Aluta Kontinua!

Maubere Tenki Moris-hias!

Lospala

3 Abril 2021